Rối loạn nuốt được định nghĩa là sự suy yếu hoặc rối loạn các giai đoạn miệng, hầu hoặc thực quản của quá trình nuốt làm viên thức ăn hoặc nước uống khó đi xuống dạ dày và/hoặc một phần lọt vào các đường ngoài thực quản như khí quản, mũi.
Rối loạn nuốt là vấn đề thường gặp ở bệnh nhân sau đột quỵ não cấp, chiếm khoảng 42 - 67% bệnh nhân tùy theo các nghiên cứu.
Rối loạn nuốt gây ra hít sặc, có thể gây tử vong hoặc dẫn đến viêm phổi với tỉ lệ lên đến 70%. Viêm phổi làm tăng nguy cơ tử vong lên gấp 5 lần. Rối loạn nuốt làm tăng nguy cơ viêm phổi lên gấp 3 lần và hít sặc gây tăng guy cơ viêm phổi lên 7 - 12 lần, thậm chí gấp 18 lần.
Rối loạn nuốt sau đột quỵ não cấp chiếm khoảng 52% số bệnh nhân, sau 1 tuần 25 - 30% số bệnh nhân, sau 6 tháng 11 - 50% số bệnh nhân. Số liệu dao động lớn là do cách xác định rối loạn nuốt của các nghiên cứu khác nhau. Rối loạn nuốt giai đoạn hầu họng khoảng 10% ở tất cả các bệnh nhân giai đoạn cấp tính điều trị nội trú, 30% tại các trung tâm phục hồi chức năng, 50% tại các cơ sở điều dưỡng.
Việc chẩn đoán và điều trị rối loạn nuốt ở bệnh nhân sau đột quỵ não được coi là biện pháp làm giảm biến chứng cũng như tử vong.
1. Rối loạn nuốt có thể gây ra các biến chứng:
- Hít sặc: là tình trạng thức ăn hoặc chất lỏng di chuyển vào đường thở (khí quản) khi nuốt. Hít sặc gây ho sặc sụa, co thắt phế quản, khó thở có thể gây tử vong. Có khoảng 43 – 54% số bệnh nhân đột quỵ não cấp bị hít sặc, 30% số bệnh nhân hít sặc bị viêm phổi, 3,8% bệnh nhân viêm phổi do hít sặc bị tử vong.
- Viêm phổi do hít sặc: Trong 3 tháng đầu của đột quỵ não cấp, viêm phổi do hít sặc làm tử vong tăng lên 3%, năm đầu tăng lên 6%.
- Một số biến chứng khác: Sụt cân, suy dinh dưỡng, mất nước,dổi thói quen ăn uống, trầm cảm, giảm khả năng hòa nhập xã hội.
2. Chẩn đoán rối loạn nuốt:
Rối loạn nuốt được chẩn đoán qua các triệu chứng lâm sàng:
- Rối loạn giai đoạn miệng:
+ Tồn đọng thức ăn trong miệng.
+ Chảy nước dãi.
+ Rơi vãi thức ăn.
- Rối loạn giai đoạn hầu họng:
+ Trào ngược miệng - mũi.
+ Khó khăn trong khởi đầu nuốt, trì hoãn nuốt.
+ Ho hoặc sặc khi nuốt.
+ Thay đổi giọng nói hay tốc độ nói sau khi nuốt.
+ Ho chủ động không hiệu quả.
- Rối loạn giai đoạn thực quản:
+ Cảm giác thức ăn còn đọng ở cổ, ngực.
+ Viêm phổi gần đây.
+ Sụt cân không rõ nguyên nhân.
+ Thay đổi thói quen ăn uống.
3. Biện pháp sàng lọc Rối loạn nuốt:
Hiện tại việc đánh giá và chẩn đoán Rối loạn nuốt đã được thực hiện thường quy tại khoa Đột quỵ - Bệnh viện Đa khoa tỉnh Ninh Bình đối với tất cả người bệnh vào khoa trước khi hướng dẫn người bệnh ăn uống bằng đường miệng. Điều này có vai trò quan trọng trong việc phát hiện, xử trí và làm giảm biến chứng viêm phổi do hít sặc ở người bệnh.
Trong đó có các biện pháp:
- Các nghiệm pháp sàng lọc Rối loạn nuốt đang được sử dụng tại khoa Đột quỵ Bệnh viện đa khoa tỉnh Ninh Bình và ác Bệnh viện trong và ngoài nước như: Thang điểm GUSS; Thang điểm SSA.
- Các biện pháp chẩn đoán can thiệp cụ thể như: Chiếu X-quang uống Barit có quay video; Nội soi ống mềm đánh giá nuốt.
Khoa Đột quỵ (BVĐKNB)
