1. Những loại sỏi tiết niệu thường gặp?
Sỏi tiết niệu là những loại sỏi như sỏi thận, sỏi niệu quản và sỏi bàng quang, có thể được hình thành khi những chất như Canxi, Oxalate, Phosphate và Urat tập trung nhiều trong nước tiểu.
Sỏi tiết niệu là bệnh khá thường gặp ở nước ta, chiếm tỉ lệ 5- 10% dân số. Tỉ lệ mắc sỏi tiết niệu tái phát nếu không được theo dõi điều trị sau 1 năm là 10%, 3 – 5 năm là 30%, sau 5 năm là 50%, sau 10 năm là 80~90%.
Có 5 loại sỏi tiết niệu:
- Sỏi Canxi Oxalate: Sỏi Canxi Oxalate hình thành do sự bài tiết nhiều chất Canxi và Oxalate.
- Sỏi Canxi Phosphate: Sỏi Canxi Phosphate hình thành khi trong nước tiểu chứa nhiều chất Canxi và Alkline, tức là nước tiểu có nồng độ pH cao.
- Sỏi a-xít Uric: Sỏi a-xít Uric hình thành do a-xít trong nước tiểu. Một chế độ ăn nhiều chất Purines (có trong thức ăn giàu chất đạm như thịt, cá, tôm, cua,...) có thể làm tăng lượng a-xít Uric trong nước tiểu. Nếu a-xít Uric tập trung trong nước tiểu, chính a-xít Uric hoặc nó cùng với Canxi sẽ hình thành nên sỏi tiết niệu.
- Sỏi Struvite: Sỏi Struvite là do nhiễm trùng thận. Việc bài tiết qua đường nước tiểu có thể ngăn ngừa sỏi Struvite.
- Sỏi Cystine: Sỏi Cystine là do sự rối loạn mang tính di truyền, sự rối loạn này gây ra rò rỉ Cystine từ thận vào nước tiểu tạo ra những thể kết tinh rồi dẫn tới hình thành sỏi.
2. Tại sao chúng ta nên hiểu về từng loại sỏi tiết niệu?
Bước đầu tiên trong việc ngăn ngừa sỏi tiết niệu chính là phải biết nguyên nhân gây ra sự hình thành sỏi tiết niệu. Thông tin này giúp cho đội ngũ chăm sóc sức khỏe đưa ra chỉ dẫn, khuyến cáo trong việc thay đổi chế độ ăn uống để ngăn ngừa sỏi tiết niệu.
Ví dụ như việc hạn chế chất Oxalate trong chế độ ăn uống sẽ giúp ngăn ngừa sỏi Canxi Oxalate nhưng không giúp cho việc ngăn ngừa sỏi a-xít Uric.
3. Chế độ ăn uống tác động như thế nào tới sự phát triển sỏi tiết niệu?
Nghiên cứu dịch tễ học cho thấy rằng sự hình thành sỏi tiết niệu liên quan tới nhiều nguyên nhân: tình dục, độ tuổi, môi trường địa lý, thói quen ăn uống, điều kiện dinh dưỡng và các yếu tố khác và thường do sự phối hợp của nhiều nguyên nhân như: uống ít nước, bổ sung Canxi không đúng cách, rối loạn chuyển hóa, di truyền.... Vì vậy, để có hiệu quả ngăn chặn sự tái phát của sỏi tiết niệu là rất quan trọng; trong số những yếu tố trên, chế độ ăn uống liên quan rất nhiều tới sự hình thành hoặc ngăn ngừa hình thành sỏi tiết niệu.
Việc phân tích chính xác thành phần sỏi cung cấp các đầu mối quan trọng để tiếp tục khám phá các nguyên nhân gây sỏi và cũng là quan trọng cho việc cung cấp chế độ ăn uống sinh hoạt.
Đối với bệnh nhân sau phẫu thuật sỏi, chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp cho tỷ lệ tái phát của bệnh giảm xuống dến 10% sau 5 năm.
* Con người có thể ngăn ngừa sỏi tiết niệu thông qua việc thay đổi lượng nước uống và phụ thuộc vào từng loại sỏi khác nhau thì thông qua việc thay đổi mức tiêu thụ Natri, protein động vật, Canxi, và Oxalate.
* Những khuyến cáo về chế độ ăn tùy theo từng loại sỏi tiết niệu như sau:
a, Sỏi Canxi Oxalate:
Canxi từ thực phẩm sẽ không tăng nguy cơ bị sỏi Canxi Oxalate. Canxi trong bộ máy tiêu hóa gắn kết với Oxalate từ thực phẩm và ngăn nó đi vào máu, ngăn nó vào bộ máy tiết niệu nơi mà nó có thể hình thành sỏi. Người bị sỏi Canxi Oxalate nên có 800mg Canxi trong khẩu phần ăn uống mỗi ngày, không chỉ để ngăn ngừa sỏi tiết niệu mà còn tốt cho xương. Một cốc sữa ít chất béo có chứa hàm lượng 300mg Canxi. Một số sản phẩm về sữa khác như sữa chua cũng chứa hàm lượng Canxi cao. Chúng ta nên bổ sung Canxi bằng cách lựa chọn những thực phẩm giàu Canxi trong chế độ ăn uống, còn việc uống các loại thuốc bổ sung Canxi sẽ làm tăng nguy cơ bị sỏi Canxi Oxalate nếu như chúng không được dùng với thực phẩm.
Nạp đủ lượng Canxi từ thực phẩm hoặc uống bổ sung Canxi kết hợp thực phẩm.
Cắt giảm khẩu phần ăn uống chứa Natri.
Cắt giảm thành phần ăn chứa protein như thịt, trứng, cá.
Tránh thực phẩm chứa nhiều Oxalate như rau chân vịt (spinach), cây đại hoàng (rhubarb), hạnh nhân (nuts), bột lúa mì (wheat bran). Bởi vì những loại thực phẩm này có thể làm tăng lượng Oxalate trong nước tiểu, nơi mà chúng kết hợp với Canxi hình thành nên sỏi Canxi Oxalte.
b, Sỏi Canxi Phosphate:
Cắt giảm khẩu phần ăn uống chứa Natri
Cắt giảm thành phần ăn chứa protein động vật
Nạp đủ lượng Canxi từ thực phẩm hoặc uống bổ sung Canxi kết hợp thực phẩm
c, Sỏi a-xít Uric:
Hạn chế protein động vật.
Ngoài ra, chúng ta nên cắt giảm thực phẩm có chứa Sodium trong khẩu phần ăn uống để giảm hàm lượng Canxi trong nước tiểu. Vì Sodium thông thường là muối, là nguyên nhân khiến thận bài tiết nhiều Canxi trong nước tiểu. Sự tập trung nhiều Canxi, Oxalate và Phosphorus trong nước tiểu sẽ hình thành sỏi.
Tránh ăn nhiều thịt và protein động vật trong trứng, cá, tôm, cua... có bao gồm chất Purine, chất này có thể làm tăng nồng độ a-xít Uric trong nước tiểu.
*Chúng ta cần uống bao nhiêu nước để ngăn ngừa sỏi tiết niệu?
Việc uống đủ nước mỗi ngày là cách tốt nhất để ngăn ngừa hầu hết các loại sỏi tiết niệu.
Lượng nước mỗi một người cần uống tùy thuộc vào thời tiết và mức độ hoạt động cơ thể - những người lao động chân tay hoặc vận động thể dục thể thao dưới thời tiết nóng cần uống nhiều nước hơn để bù đắp lượng nước tiêu hao khi ra mồ hôi. Tùy thuộc vào lượng nước tiểu một ngày mà chúng ta điều chỉnh lượng nước cần uống nếu lượng nước tiểu quá ít, chúng ta cần uống nhiều nước hơn.
Đội ngũ chăm sóc sức khỏe khuyến cáo rằng mỗi người uống 2 tới 3 lít nước mỗi ngày. Người bị sỏi Cystine cần uống nhiều hơn. Mặc dù nước là tốt nhất nhưng một số loại đồ uống khác cũng giúp ngăn ngừa sỏi tiết niệu, ví dụ như nước hoa quả.
Một số nghiên cứu còn chỉ ra rằng nước hoa quả như chanh và cam sẽ chống sỏi tiết niệu bởi vì chúng có chứa a-xít citric, a-xít này ngăn chặn sự kết tinh trong quá trình hình thành sỏi.
TTND.BSCKII. Nguyễn Đình Đức
(Phó Giám đốc - Trưởng khoa Ngoại thận tiết niệu - BVĐKNB)
