Thời đại ngày nay, người ta đang đầu tư rất nhiều cho việc "Người hóa- người máy" biến những con Robot ngày càng trở nên giống con người hơn, từ tính toán cấu tạo y như những khớp xương, giọng nói.. và còn có thể biểu lộ tình cảm, cảm xúc. Nhưng chỉ lạ một điều: Trong khi người ta đau đầu, nát óc để cài đặt những con chíp nhỏ có cảm xúc cho những cỗ máy, thì cùng lúc này đây, con Người lại có khuynh hướng đi ngược lại. Tức là, con người ngày càng giống với những con robot: không có cảm xúc, không có lương tri, vận hành theo một quy trình sắp đặt sẵn. Liệu có phải đây là căn bệnh? Nó không chỉ còn của một cá nhân, mà nó đã len lỏi, nguy cơ lan rộng ra cả một lớp người trong xã hội.
Con người, hay là một cỗ máy cấp cao?
Đứng trước những cái thờ ơ, lạnh nhạt, để dần dần đến xa cách, mà không cảm thấy buồn phiền; không cảm thấy nhức nhối con tim. Đứng trước điều tốt đẹp, những nhân cách cao thượng mà không cảm thấy ngưỡng mộ, cảm phục; không cảm thấy rung động tâm can. Nguy cơ của căn bệnh vô cảm sẽ dần kéo con người đến gần với cái chết lâm sàng: bộ não thì vẫn hoạt động, nhưng trái tim đã ngừng đập. Đó là một căn bệnh nguy hiểm biết chừng nào ! Xong căn bệnh đó như một bệnh dịch không ngừng lan rộng trong một xã hội bùng nổ công nghệ - thông tin như ngày nay. Ra ngoài đường, chỉ thấy những dòng người đông đúc cố gắng rảo bước thật nhanh, hay trên những tuyến xe bus đông đúc thiếu chỗ vịn tay; còn mấy ai chịu khó đi bộ thư giãn, hay đạp xe vòng quanh những con đường tĩnh mịch, quanh bờ hồ yên ả nữa. Giống như một cỗ máy được lập trình chỉ được thực hiện việc này trong từng giây phút, việc kia trong từng giờ giấc nhất định, phải thật nhanh và thật chính xác, nếu không sẽ bị đào thải. Chính vì phải thật nhanh, thật chuẩn xác, nên còn mấy khi kịp để ý đến xung quanh? Những dòng xe lao vun vút, còn mấy ai để ý đến một cụ già, trẻ em cần qua đường? Những chen lấn trên chiếc xe chật chội, còn mấy ai để ý đến việc nhường ghế cho trẻ nhỏ, cụ già, phụ nữ có thai, cho người mang tật trên mình? Vô cảm xuất phát bắt đầu từ những việc nhỏ nhặt như thế. Để rồi tiến xa hơn là sự vô cảm trước cái tốt, và vô cảm trước cái xấu trong xã hội.
Đó là những cảnh diễn ra trong đời thường, còn khi gặp những lúc ốm đau hoạn nạn thì thật là cần sự dung cảm, suy nghĩ bằng tấm lòng cao thượng, lòng nhân ái qua cử chỉ, nhân cách, sử sự. Trước người bệnh đau đớn thì ngay một nụ cười, một cái nắm tay ấm áp, một cái nhìn trìu mến… thật giá trị trong cuộc sống và nó thật sự có ý nghĩa rất lớn đối với người bệnh. Có lẽ khi là bệnh nhân, ai cũng cần ở người thầy thuốc sự trợ giúp về tâm lý, đó là sự gần gũi, động viên và chia sẻ, sự tận tình chăm sóc giúp đỡ. Đó là một “ thang thuốc” vô cùng quý giá đối với người bệnh. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, khi sự “quá tải” về số lượng người bệnh, áp lực của người thầy thuốc đã khiến cho những “liều thuốc” tinh thần cần có cho người bệnh phần nào bị hạn chế. Vậy nên, nhu cầu đưa công tác xã hội vào lĩnh vực y tế đang là một đòi hỏi cần sự quan tâm, động viên và khuyến khích. Như Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Quốc Triệu đã nói: “Đây là một phương pháp giải quyết của nghề Công tác xã hội với những nhân viên Công tác xã hội chuyên nghiệp”.
Các nước trên thế giới cho rằng : trong lịch sử phát triển của xã hội loài người ở bất cứ thời kỳ nào, với bất kể trình độ phát triển ra sao bao giờ cũng nảy sinh các vấn đề xã hội cần phải được quan tâm giải quyết. Các vấn đề xã hội trong mọi thời đại là hậu quả trực tiếp của quá trình phát triển kinh tế, xã hội. Kinh nghiệm toàn cầu cho thấy, các vấn đề xã hội nảy sinh cũng giống như các căn bệnh của một thực thể xã hội. Các vấn đề đó chỉ có thể giải quyết được bằng những tri thức và phương pháp khoa học. Bởi vậy ngành công tác xã hội (CTXH) đã ra đời và phát triển như một ngành khoa học với việc ứng dụng các môn khoa học xã hội như: Tâm lý học, Xã hội học, Nhân chủng học, Kinh tế học …vào những hoạt động cụ thể với từng cá nhân, từng nhóm xã hội để khắc phục các vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội.
Tại Việt Nam, CTXH đã được hình thành từ lâu, nhưng mới chỉ dừng ở giai đoạn đầu của sự phát triển CTXH là công tác từ thiện nhằm xoá đi những khó khăn, nỗi đau nhất thời. Từ giữa những năm 90 khi mặt trái của quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường ở nước ta đã bộc lộ nhiều vấn đề xã hội bức xúc cần phải được giải quyết như: Trẻ em đường phố, nghèo đói, tệ nạn xã hội xuất hiện tràn lan… cũng là lúc CTXH được quan tâm khôi phục. Đặc biệt, ngày 25/3/2010 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 32 về việc phê duyệt Đề án phát triển nghề CTXH giai đoạn 2010-2020 trong đó đã xác định rõ mục tiêu, nội dung hoạt động nhằm phát triển CTXH trở thành một nghề ở Việt Nam.
Thực tế tại các cơ sở y tế hiện nay
Đến Bệnh viện Bạch Mai vào buổi sáng sớm, gặp cảnh chen lấn xếp hàng chờ khám của người bệnh trong cái nắng gắt gao của mùa hè, cái buốt lạnh của mùa đông. Người dân đến từ nhiều miền quê khác nhau. Nhìn họ vừa mệt mỏi vì bệnh tật vừa ngơ ngác, lạ lẫm tìm nơi đăng ký khám bệnh, thủ tục nhập viện…
Ai có dịp đi qua phố Quán sứ mới mờ sáng, nhưng trong phòng khám Bệnh viện K bệnh nhân đã đông ngịt người, nhân viên phòng khám không ngừng tay phát phiếu, bán sổ y bạ, hướng dẫn người đến khám bệnh. Đông bệnh nhân, mỗi ngày, khoa Khám bệnh, Bệnh viện K đón tiếp hàng ngàn bệnh nhân, trung bình mỗi bác sỹ khám từ 60 - 70 bệnh nhân thời gian ít nên mỗi bệnh nhân chỉ được vài phút trao đổi bệnh tình với bác sỹ, trong khi người bệnh còn có bao nhiêu câu hỏi cần bác sỹ giải thích.
Bệnh viện Nhi Trung ương không ít hơn 1.000 lượt bệnh nhi đến khám mỗi ngày và có tới gần 1.000 bệnh nhi nằm điều trị nội trú. Trong số đó có nhiều bệnh nhi hoàn cảnh khó khăn, bất hạnh, có nhiều trường hợp bệnh nặng, phải điều trị nhưng do hoàn cảnh gia đình khó khăn không có tiền thuốc thang nên phải xin về, có những bệnh nhi quãng thời gian tuổi thơ gắn với bệnh viện do bệnh mãn tính
Ai đã đi từng đi qua 85 đường Bà Triệu, lượng người bệnh, nhân dân khám chữa bệnh tại Bệnh viện Mắt Trung Ương thật sự quá tải…
Còn nhiều những bệnh viện khác trong cả nước cũng có các bối cảnh quá tải tương tự. Đó là một bức tranh thực tế, mặc dù hệ thống pháp luật, chính sách về y tế đã được ban hành và từng bước được hoàn thiện trong thực tiễn. Cùng với đó là sự quan tâm đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nguồn lực con người, những tiến bộ khoa học - kỹ thuật về y tế ngày một phát triển, cơ sở vật chất y tế ngày càng được cải thiện, sự chăm lo của cộng đồng trong đó có hoạt động nhân đạo, từ thiện được đẩy mạnh đã góp phần tích cực hỗ trợ cho nhân dân khắc phục những rủi ro gặp phải trong quá trình khám chữa bệnh, chăm sóc sức khoẻ.
Nhu cầu người bệnh thì lớn, khả năng đáp ứng của hệ thống y tế thì có mức độ, tình trạng bệnh tật gia tăng về số lượng và loại bệnh, nhu cầu khám chữa bệnh có chất lượng cao ngày càng lớn, các bệnh viện, cơ sở y tế cũng như nhân viên y tế ở tuyến trên thường quá tải, chi phí thuốc men ngày càng cao, các dịch vụ y tế chưa được liên kết, bệnh nhân hiểu biết về bệnh tật còn hạn chế, các quy định, chế độ chính sách và cách giao tiếp ứng xử đôi khi chưa đúng mực, người bệnh,người thầy thuốc có lúc chưa hiểu nhau… đã gây nên những bức xúc, căng thẳng trong mối quan hệ giữa người bệnh, người nhà với nhân viên y tế, với cơ sở y tế, với ngành Y tế.
Thực hiện đồng bộ nhiều phương pháp.
Không đơn giản chỉ là biện pháp cứu đói, tặng quà từ thiện hay hỗ trợ kỹ thuật nhân đạo riêng lẻ mà là phương pháp “Trợ giúp người khác tự giúp mình” với mục tiêu giúp họ nhận biết vấn đề, mong muốn giải quyết vấn đề và cùng tham gia vào quá trình giải quyết vấn đề nhằm hướng tới sự phát triển hài hoà hơn, đem lại cuộc sống tốt đẹp hơn. Do vậy việc đưa CTXH vào lĩnh vực y tế là hết sức cần thiết. Tất cả những vấn đề trên sẽ được cải thiện nếu có sự tham gia của những người làm CTXH tại các bệnh viện.
Những năm gần đây, tại một số bệnh viện tuyến Trung ương cũng đã triển khai hoạt động CTXH với sự tham gia của đội ngũ nhân viên y tế kiêm nhiệm và tình nguyện viên nhằm hỗ trợ thày thuốc trong phân loại bệnh nhân, tư vấn, giới thiệu dịch vụ chuyển tiếp, hỗ trợ chăm sóc cho người bệnh… góp phần làm giảm bớt khó khăn trong quá trình tiếp cận và sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh, hỗ trợ nâng cao chất lượng dịch vụ cũng như làm gia tăng sự hài lòng của người dân khi sử dụng dịch vụ Y tế.
Tại Bệnh viện Nhi Trung ương, năm 2008, Tổ CTXH của Bệnh viện được thành lập. Với hoạt động giúp đỡ, chia sẻ với bệnh nhân; trợ giúp bác sỹ trong khám, chữa bệnh; theo dõi, chăm sóc bệnh nhân nhi mắc bệnh hiểm nghèo; gây quỹ; tổ chức các sự kiện… Tổ CTXH đã góp phần xoa dịu nỗi đau bệnh tật của bệnh nhi, trợ giúp đắc lực cho bác sỹ, tạo ra mối thiện cảm, sự gắn kết giữa bệnh nhân - cơ sở y tế - người nhà bệnh nhân qua 2 năm hoạt động Tổ đã kêu gọi được gần 3 tỷ đồng mua trang thiết bị cho bệnh viện; xây dựng được 2 sân chơi trong bệnh viện, kêu gọi các nhà hảo tâm giúp người nghèo là bệnh nhân hơn 100.000 bữa ăn và 200 xuất cháo miễn phí; tổ chức biểu diễn văn hoá, văn nghệ phục vụ bệnh nhân 2 tháng/lần; tặng quà, động viên bệnh nhi… Các nhân viên CTXH đã nỗ lực tham gia vào tiến trình chăm sóc sức khỏe cho các bệnh nhân nhỏ tuổi. Họ trở thành cầu nối giữa người bệnh và cán bộ y tế, tích cực vận động xã hội chung tay góp phần chia sẻ để vơi đi nỗi đau về thể xác, đem lại cho các em những niềm vui, những nụ cười, trợ giúp để giảm bớt những khó khăn với gia đình các cháu bé đang điều trị. Từ thực tế hoạt động của Tổ CTXH tại Bệnh viện nhi TW đã có tác dụng và hiệu quả tốt trong việc khám chữa bệnh và là chỗ dựa cho bệnh nhân trong khám điều trị và chữa bệnh.
CTXH tại bệnh viện không chỉ có vai trò hỗ trợ bệnh nhân mà còn có tác dụng lớn trong việc hỗ trợ thầy thuốc giảm bớt áp lực công việc cũng như nâng cao hiệu quả điều trị. Với áp lực công việc nặng nề dẫn đến ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình khám, chữa bệnh cho nhân dân, nếu có sự tham gia của nhân viên CTXH hoặc cán bộ y tế được trang bị tốt kỹ năng CTXH sẽ làm tăng sự hài lòng của người bệnh, khiến họ tuân thủ điều trị và chất lượng khám chữa bệnh sẽ được tăng lên.
Tôi nghĩ rằng, tham gia CTXH trong công tác y tế, đó là điều vinh dự lớn lao, qua việc nghiên cứu, học tập kiến thức chuyên nghiệp về CTXH để giúp đỡ mọi người trong cộng đồng để chúng ta được trân trọng, được tôn vinh. Ngay chính chúng ta nên bắt đầu bằng những việc làm nhỏ bé hằng ngày nhưng có ích cho cuộc sống và cho xã hội, không ngại khó, ngại khổ, có tinh thần đóng góp và xây dựng. CTXH cũng cần được phát triển rộng rãi ở các cơ sở y tế, nhất là tuyến dưới, qua đó góp phần giảm tải cho tuyến trên, nhằm mục đích cuối cùng là nâng cao chất lượng chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.
Thầy thuốc ưu tú. BSCKII Nguyễn Đình Đức
(Bệnh viện Đa khoa Ninh Bình)
